داستان اسکناس‌ها
همشهری آنلاین – سیدسروش طباطبایی‌پور: اما یکی از وظایف بانک مرکزی، انتشار اسکناس و ضرب سکه‌های فلزی رایج کشور است. نخستین اسکناس‌ها به شکل امروزی در دوره فتحعلی‌شاه قاجار منتشر شد و البته از همان دوره، طلا و نقره به‌عنوان پشتوانه این پول کاغذی درنظر گرفته شد.
بیش‌تر بخوانید:
داغ‌ترین زمینهای جهان
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بانک مرکزی تلاش کرد اسکناس‌ها را به‌گونه‌ای طراحی کند که علاوه بر ارزش مالی، ارزش هنری اسکناس‌ها نیز حفظ شود؛ طرح‌هایی متنوع و جذاب که هرکدام مثل یک تابلوی هنری، ماندگار و جذاب باشند. این روزها سخن از حذف ۴صفر از پول ملی هم به گوش می‌رسد که شاید یکی از چالش‌های آن، طراحی و چاپ دوباره اسکناس‌های ملی کشور است. اما توجه به همان طرح‌های زیبای قدیمی خالی از لطف نیست؛ کاری که می‌توان آن را با رفتن به یک گالری هنری مقایسه کرد. شاید طرح‌های روی اسکناس‌ها را بتوان به ۵بخش تقسیم کرد؛ شخصیت‌ها، نشان‌ها، اماکن، مناظر تاریخی، نقوش تزیینی و خوشنویسی! اما کدام اماکن تاریخی، طرحشان روی اسکناس‌های کاغذی پس از انقلاب منتشر شده است؟ در اینجا برخی از این اسکناس‌ها را از نظر می‌گذرانیم.
یا علی‌بن‌موسی‌الرضا
یکی از اماکن معنوی که روی بسیاری از اسکناس‌های پس از انقلاب جا خوش کرد، آرامگاه علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) است؛ برخی از این اسکناس‌ها که از سال۱۳۶۰تا ۱۳۶۲ منتشر شده، حتی به اسکناس‌های بارگاهی معروف است. روی این اسکناس‌ها، نشان سابق جمهوری اسلامی ایران ثبت شده است.
مدرسه چهارباغ
یکی از اماکن تاریخی که بر پشت اسکناس ۱۰۰ریالی خوش نشسته، نمایی از مدرسه چهارباغ اصفهان است. این مدرسه، آخرین بنایی است که در دوران صفوی برای تحصیل علوم دینی ساخته شد. در نمای این مدرسه، کاشی‌کاری، معرق و گره‌های چینی هوش از سر آدمی میبرد و تلاش‌شده این جزئیات در طراحی دیده شود.
آرامگاه ابوعلی‌سینا
در سال۱۴۰۱ به‌خاطر طرح موضوع حذف چهار صفر از پول ملی، از اسکناس‌هایی رونمایی شد که ۴صفر عدد روی اسکناس کمرنگ شده بود. در پشت یکی از آنها، آرامگاه باشکوه شیخ‌الرئیس، ابوعلی‌سینا در همدان به تصویر کشیده شده است. پیش از این صفرهای ایران‌چک‌ها کمرنگ شده بود.
آرامگاه حافظ
پشت اسکناس ۵تومانی یا همان ۵۰ هزار ریالی که با ۴صفر کمرنگ در سال ۱۳۹۹منتشر شد، مقبره حافظ‌جان نقش بسته است. در کنار آرامگاه او، بیت «هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق/ثبت است بر جریده عالم دوام ما» نیز به خط زیبای شکسته نستعلیق خوشنویسی شده است.
آرامگاه سعدی
بیت مشهور «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش ز یک گوهرند» نیز در کنار آرامگاه شیخ اجل، سعدی شیرازی پشت اسکناس‌های ۱۰۰هزار ریالی خودنمایی می‌کند که در سال۱۳۸۹ منتشر شد. این بیت سعدی با خط نستعلیق و در زمینهای زیتونی‌رنگ نوشته شده است.
خانه آقازاده
بادگیر و خانه آقازاده در شهر ابرکوه استان یزد مربوط به دوره قاجار است. این بنا به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و پشت اسکناس‌های ۲۰هزار ریالی‌هایی قرار گرفته که در سال۱۳۹۳منتشر شده. به‌خاطر شکل معماری منحصربه‌فرد این بنا، این انتخاب، نمادی از هویت ملی و تاریخی ایران است.
میدان نقش جهان
طرح پشت اسکناس‌های ۲هزار تومانی لااقل ۳بار بعد از انقلاب تغییر شکل دادند که اولین‌بار آن در سال۱۳۸۲ با طرح میدان نقش‌جهان منتشر شد. در این طرح زیبا مسجد امام خمینی(ره) و عمارت عالی‌قاپو به تصویر کشیده شده است
مسجد جامع یزد
معمولا طرح مکان‌ها در پشت اسکناس‌ها منتشر می‌شد، اما مسجد جامع یزد، یکی از مکان‌هایی بود که مثل حرم امام‌رضا(ع) یا مدرسه فیضیه، روی اسکناس ۲۰۰ریالی در اوایل دهه ۶۰ نقش بست. این مسجد به کاشی‌کاری‌هایش مشهور است و در انتخاب رنگ اسکناس تلاش شده تا حال و هوای کاشی‌کاری‌ها منتقل شود.
سردر دانشگاه تهران
به‌مناسبت هشتادمین سال تصویب قانون تاسیس دانشگاه تهران، طرح سر در دانشگاه تهرانبرای دومین‌بار بر پشت اسکناس ۵۰هزار ریالی منتشر و از ۳۱شهریور۱۳۹۴ در چرخه پولی کشور قرار گرفت. بیت توانا بود هر که دانا بود/ ز دانش دل پیر برنا بود» فردوسی نیز با خط استاد جلیل رسولی همراه با ترجمه انگلیسی آن به چشم می‌آید.
پالایشگاه
پالایشگاه تهران، یکی از قدیمی‌ترین پالایشگاه‌های ایران است که در سال۱۳۴۴ به بهره‌برداری رسید و تصویر آن بر پشت اسکناس‌های ۵ هزار ریالی درج شد. این اسکناس‌ها در سری اسکناس‌های بارگاهی قرار داشت و جزء آخرین اسکناس‌هایی بود که یک شرکت انگلیسی آنها را منتشر کرد.
مجلس
۱۰۰ریالی‌های منتشر شده در سال۱۳۶۴، یکی از کوچک‌ترین اسکناس‌های چاپ‌شده پس از انقلاب اسلامی بودند که به تصویر آیت‌الله مدرس در روز رونمایی از ساختمان قدیمی مجلس شورای اسلامی سابق مزین است. این برای اولین‌بار بود که تصویر یک روحانی برجسته همراه با مکانی مثل مجلس که به آن پیوند خورده بود، منتشر شد.
بارگاه حضرت معصومه(س)
گنبد و مناره بارگاه حضرت معصومه(س) برای اولین‌بار در سال۱۳۶۱ روی سرخ‌ترین اسکناس ۵ هزار ریالی منتشر شد. این طرح سال‌ها بعد روی اسکناس ایران‌چک یک‌میلیون ریالی هم نقش بست که در آن علاوه بر ویژگی‌های امنیتی، به علامت مخصوص روشندلان برای تشخصی مبلغ اسکناس هم می‌توان اشاره کرد.
